Het was een merkwaardig gezicht: Dominic Cummings, Boris Johnsons belangrijkste adviseur en vertrouweling, die vorige vrijdag met een kartonnen doos Downing Street buitenstapte. In de doos wellicht zijn persoonlijke spullen, nadat de premier hem enkele uren daarvoor de laan had uitgestuurd.
In Downing Street is een rauwe machtsstrijd uitgebroken, met aan de ene kant de kring rond Johnsons adviseurs (intussen ex-adviseurs) Dominic Cummings en Lee Cain, en aan de andere kant de kring rond Johnsons vriendin Carrie Symonds (“the First Girlfriend”).
Zij vond dat Cummings en het hoofd-communicatie van Downing Street Lee Cain met hun agressieve machogedrag de sfeer vergiftigden. Cain en Cummings vonden dat Symonds buiten haar boekje ging door Johnson tientallen keren per dag via sms advies te geven. Johnson ontplofte toen hij erachter kwam dat de twee zijn vriendin “Princess Nut Nut” noemden, de krankzinnige prinses, waarna hij ze prompt de laan uitstuurde.
Een toeristisch uitstapje
Cummings was jarenlang Johnsons souffleur. Hij was het brein achter de brexitcampagne en de verkiezingsoverwinning van de Conservatieven eind vorig jaar.
Maar de laatste maanden zat er een haar in de boter. Waarschijnlijk had dat te maken met de lockdown in de lente, toen een besmette Cummings toch met zijn vrouw en zoontje naar het noorden van Engeland reed, en daarna een uitstapje maakte naar het toeristische Barnard Castle. Johnson hield zijn adviseur de hand boven het hoofd, maar volgens bronnen in Downing Street was hij furieus.
Brextremisten
Met het ontslag van Cummings en Cain vertrekken ook twee “brextremisten”, aanhangers van de harde brexitlijn, uit Downing Street. Bij de Europese Unie groeit nu de hoop dat een vrijhandelsakkoord in zicht komt.
De tijd dringt, want op 1 januari komt er een einde aan de overgangsperiode. Het Verenigd Koninkrijk is al op 31 januari dit jaar uit de Europese Unie gestapt, maar op 1 januari stapt het ook uit de douane-unie en de interne markt.
Aan Europese zijde voedt ook de verkiezing van Joe Biden tot Amerikaanse president de hoop dat een handelsakkoord naderbij komt. Met Donald Trump als president had Johnson nog kunnen hopen op een handelsakkoord met de Verenigde Staten, maar Joe Biden onderhoudt goede betrekkingen met de Europese Unie. Hij heeft al te verstaan gegeven dat een akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie te verkiezen is boven geen akkoord.
Soevereiniteit
Toch blijft het heel erg de vraag of het voorzichtige optimisme dat een handelsakkoord in zicht komt wel gerechtvaardigd is. Downing Street ontkent met zoveel woorden dat het tijdens de gesprekken zijn standpunt zal verzachten, en het voegt eraan toe dat Johnson blijft aandringen op een akkoord dat geen afbreuk doet aan de soevereiniteit van het Verenigd Koninkrijk.
Er liggen nog reuzegrote struikelstenen op de weg naar een akkoord. Er is om te beginnen de visserij. Het Verenigd Koninkrijk wil dat Europese vissers niet langer de Britse territoriale wateren bevissen. Economisch stelt de Britse visserij niet veel meer voor, maar de symbolische en psychische impact van de kwestie is groot.
Boter aan de galg
De Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk hadden daar in het uittredingsverdrag al een akkoord over bereikt. Maar in september zetten de Britten dat op de helling, met de Internal Market Bill.
Vier oud-premiers – John Major, Tony Blair, Gordon Brown en David Cameron – waarschuwden dat het de reputatie van het Verenigd Koninkrijk geen goed doet wanneer dat internationale verdragen schendt, maar het was boter aan de galg: het ziet er niet naar uit dat Boris Johnson van plan is om toe te geven.
De Europese Unie van haar kant eist dat Britse ondernemers de Europese bedrijven geen oneerlijke concurrentie aandoen. Dat ze, met andere woorden, dezelfde veiligheids- en milieuvoorschriften in acht nemen. Ze wil ook vermijden dat er een harde grens komt tussen het Britse Noord-Ierland en de republiek Ierland, een EU-lidstaat. Vooral dit probleem is de kwadratuur van de cirkel: hoe vermijd je dat producten die niet voldoen aan de Europese kwaliteitsnormen de Europese Unie binnenkomen zonder dat je grenscontroles organiseert?
Schuld van de Europese Unie
Hoe dan ook, akkoord of geen akkoord, op 1 januari 2021 verandert de relatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie grondig. Er komen verscherpte grenscontroles in de luchthavens en in de Eurostarterminals, en vanaf oktober hebben we een internationaal paspoort nodig wanneer we het Kanaal oversteken.
Misschien zou een no-deal Boris Johnson en zijn regering niet slecht uitkomen. Dan kunnen ze, als de economische crisis na de coronapandemie zich echt laat gelden, zeggen: “Kijk, het is allemaal de schuld van de Europese Unie. En zonder de brexit was het nog veel erger geweest.”
Cynisch, maar zo is de Britse politiek nu eenmaal.
Bekijk het gesprek met correspondent Lia van Bekhoven in “De afspraak” over de brexit:
