Deemoedig over COVID, hard over wet en orde: Trump hinkt (voorlopig) op twee gedachten

Er is de voorbije week iets uitzonderlijks gebeurd in Trumps Witte Huis: de president heeft geluisterd naar zijn adviseurs. Hij heeft erkend dat de COVID-epidemie nog lang niet van de baan is. Meer zelfs, hij waarschuwde dat het eerst nog erger wordt alvorens het weer beter zal gaan. De gitzwarte realiteit bleek ook niet langer te ontkennen. De Verenigde Staten naderen de kaap van 150.000 overlijdens  – 2,5 keer zoveel als Trump half april nog als waarschijnlijke balans had vooropgesteld.

De president prees nu ook zonder omwegen het dragen van een mondmasker aan, een voorzorgsmaatregel waar hij lange tijd weinig enthousiasme voor tentoonspreidde. Alleen al het feit dat hij zelf weer in de perszaal verscheen om het over het virus te hebben, was een koerswijziging. Trump erkende opnieuw de ernst van de epidemie en ging het probleem niet langer uit de weg.

Nog moediger leek de erkenning dat ook de Republikeinse conventie van eind augustus in Florida geen haalbare kaart meer was. Voor een goed begrip: Jacksonville in Florida was niet de eerste keuze als locatie voor de conventie. Oorspronkelijk zou die in Charlotte in North Carolina plaats vinden. De Democratische gouverneur van die staat liet begin juni echter verstaan dat hij mogelijk uitzonderlijke veiligheidsmaatregelen en beperkingen zou opleggen, als de epidemie niet onder controle raakte. Trump weigerde op dat moment nog om daarmee genoegen te nemen. Hij bleef gebrand op een volgepakte arena met duizenden enthousiaste aanhangers  – het decor waarin hij ook het best op dreef komt – en koos dus voor Florida. 

Bovendien is Florida in de verkiezingsstrijd voor hem nog belangrijker dan North Carolina. Het zijn allebei swing states, waar beide partijen en kandidaten aanspraak kunnen maken op de overwinning. Maar Florida is het kroonjuweel bij elke presidentsverkiezing, het weegt zwaarder door in de einduitslag. De conventie naar Jacksonville verplaatsen, bood dus ook kansen.

Alleen werd Florida keihard geraakt door COVID-19. Donderdag alleen al kostte het virus daar het leven aan 173 mensen. Republikeinse geldschieters voor de conventie begonnen te twijfelen en aarzelen, en uit peilingen bleek dat steeds meer mensen  – ook Republikeinse kiezers –  de organisatie van een massabijeenkomst in hun staat een slecht idee vonden. Dat overtuigde Trump om een bocht te maken. Door gezondheid en veiligheidsoverwegingen aan te halen als reden voor zijn besluit kon hij zich meteen ook presenteren als een redelijke en verantwoordelijke president.   

Die rustige, haast deemoedige houding van de president lijkt op het eerste gezicht on-trumpiaans. Het zou kunnen helpen om meer gematigde Republikeinse kiezers terug te winnen, die misschien wat afgeschrikt waren door de balorige stijl van hun president of zich ongerust maakten over zijn nonchalante benadering van de epidemie. Dat de president soms openlijk flirtte met anti-lockdown-protesten terwijl het virus zich dreigend over Amerika bleef verspreiden, heeft hem naar alle waarschijnlijkheid onafhankelijke en centrumkiezers gekost.

In de peilingen loopt de Democratische presidentskandidaat Joe Biden steeds verder uit op Trump in steeds meer swing states; zelfs in het Republikeinse bolwerk Texas zit hij de president al op de hielen. Allicht hebben Trumps adviseurs hem ingefluisterd dat hij met COVID-controverses nooit kan winnen. Het virus is hem en Amerika te slim af; de dreiging erkennen, indijken en verzachten is het hoogst haalbare. Misschien rest nog voldoende tijd om die vertwijfelde centrumkiezers weer aan te halen. 

Toch kan de president zijn radicalere achterban intussen moeilijk veronachtzamen. Om te beginnen omdat het in zijn aard ligt: Trump zelf is een rauwdouwer die graag tegen de schenen schopt van wat hij beschouwt als het establishment  – of dat nu wetenschappers en deskundigen zijn, leden van het Congres of journalisten. Daarin schuilt ook zijn aantrekkingskracht voor die Amerikanen die zich verongelijkt en miskend voelen door hun overheden. 

Ten tweede moet de president ook om strategische redenen die hardliners-aanhang blijven paaien, zelfs al beweegt hij zich voorzichtig iets meer naar een centrumkoers. Want winst en verlies bij de presidentsverkiezingen hangen grotendeels af van de turnout of opkomst. En opkomst hangt af van enthousiasme en overtuiging. Radicale kiezers zijn makkelijker te mobiliseren en mobiliseren op hun beurt anderen; lauwere centrumkiezers zullen bij twijfel snel afhaken en thuisblijven.

Of het een doelbewuste strategie is of toevallig, is niet duidelijk. Maar Trump lijkt COVID en lockdown-ergernis te hebben ingeruild voor thema’s die zijn radicalere supporters zo mogelijk nog dieper beroeren: wet en orde, en het racismedebat.

Wat aan de Amerikaanse westkust gebeurt, blijft vaak lang onopgemerkt. Door het verschil in tijdzones, media en cultuur liggen Washington DC en New York mentaal ver van Seattle, Portland of San Francisco. Het duurde dus even vooraleer zelfs de Amerikaanse media goed en wel in de gaten hadden wat er in Portland aan de hand was. Daar waren de Black Lives Matter-protesten wekenlang blijven voortduren en liepen er opvallend veel blanke jonge demonstranten mee. Aan de westkust zijn radicaal-linkse actiegroepen traditioneel sterk vertegenwoordigd en invloedrijk. De manifestaties verliepen soms woelig en draaiden geregeld uit op rellen met de politie of vandalisme. 

Het was evenwel een beslissing van president Trump die pas echt de schijnwerpers richtte op de toestand in Portland. Hij besloot om federale ordetroepen te sturen om de protesten de kop in te drukken. Het gaat onder meer om eenheden van de grenspolitie. In Portland traden ze aanvankelijk op in camouflagepakken zonder insignes en reden ze rond in anonieme busjes. Beelden van dergelijke ordehandhavers die manifestanten arresteerden en meevoerden gingen via Twitter de wereld rond.

Trumps federale troepen lijken eerder olie op het vuur te gooien dan dat ze de rust en orde herstellen. De clashes tussen manifestanten en ordehandhavers worden harder, met als inzet de aanwezigheid zélf van de federale manschappen. Sommige demonstranten wapenen zich met schilden en gasmaskers, brandbommen en bladblazers, terwijl de ordetroepen traangas en rubberkogels inzetten. De stad Portland en de staat Oregon (in Democratische handen) willen de federale troepen helemaal niet. Er kwam kritiek op hun anonieme optreden, dat volgens sommigen doet denken aan autocratische regimes.

Maar hoe meer kritiek, hoe liever president Trump het ziet gebeuren. Hij heeft de protesten van meet af aan afgedaan als extreem-linkse agitatie en een gevaar voor Amerika. Hij heeft het de Democratische overheden aangerekend dat ze de manifestanten niet de baas konden. Hij wil nu ook federale troepen sturen naar andere steden die door Democraten worden bestuurd en waar het  – door manifestaties of criminaliteit –  onrustig is. 

Die Portland-controverse en polarisatie houden zijn radicale aanhangers wakker. Het vijandsbeeld van de linkse activisten komt hem goed uit. Met zijn ongevraagde interventie in Portland scoort hij punten bij zijn achterban. 

Trump hinkt voorlopig op twee gedachten. Wat COVID betreft heeft hij gekozen voor een rustiger en realistischer discours; zo stelt hij centrumkiezers weer wat meer gerust. Inzake wet en orde steekt hij een tandje bij en blijft hij zijn radicaal-rechtse vleugel bespelen. Een tikkeltje presidentiëler in de perszaal, militant daarbuiten. De komende weken zal blijken of hij die twee sporen kan blijven bewandelen, en of het loont.