Met zijn vorige boek “Congo. Een geschiedenis” gooide David Van Reybrouck hoge ogen. Er werden meer dan een half miljoen exemplaren verkocht en het boek kreeg de AKO Literatuurprijs, de Libris Geschiedenisprijs, de Prix Médicis… Na vijf jaar researchen, reizen, interviewen en schrijven heeft de auteur nu een nieuwe klepper klaar: “Revolusi. Indonesië en het ontstaan van de moderne wereld.“
Een Bélg die een boek schrijft over de vroegere Nederlandse kolonie Indonesië. Wat vinden ze daarvan in Nederland? “Het heeft me eerlijk gezegd aangenaam verrast te zien hoe de Nederlanders daarvoor open staan. Ik weet niet of wij dat ook zouden zijn als een Nederlander over de Vlaamse Beweging zou schrijven,” vraagt David Van Reybrouck zich af in “De wereld vandaag” op Radio 1.
Als Belg ben je onbevangen
Indonesië zit dan ook diep in de Nederlandse samenleving verweven. “Iemands grootvader die heeft gevochten in de dekolonisatieoorlog, iemand van Nederlands-Indonesische afkomst, nog iemand anders met voorouders die een tabaksplantage hadden…”
In Nederland klonk al kritiek op “Revolusi”, omdat het boek te weinig aandacht zou hebben voor het lot van Nederlanders in Japanse gevangenkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen Indonesië bezet werd door Japan.
Nederlanders in Jappenkampen en Indonesiërs: elk leven is evenveel waard
David Van Reybrouck: “Het is een groot trauma voor 100.000 Nederlanders die drie jaar lang opgesloten zaten in verschrikkelijke kampen. Ik besteed daar ruim aandacht aan met veel getuigenissen. Maar tegenover die 100.000 Nederlanders waren er 70 miljoen Indonesiërs. Die hadden het ook vreselijk moeilijk. 4 miljoen mensen zijn van honger omgekomen. Daar is vandaag in Nederland zeer weinig aandacht voor. Elk mensenleven is evenveel waard.”
In maart van dit jaar bood de Nederlandse koning Willem-Alexander excuses aan voor het geweld van de Nederlanders in Indonesië. Waarbij hij haperde toen hij het woord “apology” (verontschuldigingen) uitsprak, merkt David Van Reybrouck op. “Een mooi gebaar, maar met excuses moet je wel opletten dat het niet opnieuw de westerlingen, Europeanen zijn die praten en de Aziaten of Afrikanen die moeten luisteren. Het moet een dialoog zijn. Alle landen die een halve eeuw geleden kolonies hadden zijn op zoek naar een correcte, volwassen, mature manier om daar mee om te gaan.”
Op zoek naar oma’s en opa’s via Tinder
David Van Reybrouck sprak met bijna 200 getuigen van de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd, driekwart eeuw geleden. Uiteraard waren ze hoogbejaard, tussen 90 en 100 jaar oud. De schrijver zocht en vond hen onder meer via de in Indonesië zeer populaire sociale media. Zelfs via de dating-app Tinder, waarbij hij aan potentiële partners uitlegde: “Ik heb meer interesse in je opa en oma dan in jezelf.”
Op die manier kwam Van Reybrouck bijvoorbeeld terecht op een klein eilandje bij een stokoude vrouw die “permanent gehurkt zat” en in haar paalwoning vertelde over de grote geschiedenis: “De Nederlandse kolonisatie, Chinese handelaren, Japanse militairen, Amerikaanse gevechtsvliegtuigen, ze had ze allemaal zien passeren. Dat zijn stemmen die je nooit in een Nederlands, Belgisch en zelfs niet in een Indonesisch archief aantreft.”
“Revolusi” werd onrechtstreeks in gang werd gezet tijdens de reportages van Van Reybrouck in Congo, waar hij in een verlaten bibliotheek een exemplaar van Multatuli’s “Max Havelaar” aantrof, de bekende Nederlandse antikoloniale roman.
De onafhankelijkheid van Indonesië was de eerste dominosteen en veranderde de hele wereld
Er loopt trouwens een “rechtstreekse link van Indonesië tot in Congo”, vertelt de auteur. “De onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië veranderde de hele wereld, want het was het eerste dominosteentje dat viel na de Tweede Wereldoorlog in de lange dekolonisatiegolf.”
De eerste president van Indonesië Sukarno en zijn gezin
Bandung 1955: hoop en verbroedering
Twee dagen na de capitulatie van Japan, na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, riep Indonesië de onafhankelijkheid uit. Er volgde een strijd met de Nederlandse kolonisator die 4,5 jaar duurde. De eerste president was Sukarno, een “communicatiegenie” volgens Van Reybrouck. Hij riep in 1955 de Conferentie van Bandung samen. “Dat was een ongelooflijke dynamiek, een moment van hoop en verbroedering, van weigering om mee te doen met de Koude Oorlog. Daar is de “derde wereld” begonnen, die niet wilde meedoen met de eerste en tweede, die pro-Amerikaans noch pro-Russisch was. Meer dan de helft van de wereldbevolking was er vertegenwoordigd.”
De Indonesische onafhankelijkheid en de conferentie van Bandung werden met grote ogen gevolgd in Afrika, waar veel landen nog onder koloniaal bestuur stonden. Kwame Nkrumah, de eerste president van Ghana, organiseerde een eigen congres en daar was ook de Congolese activist Patrice Lumumba bij aanwezig. “Kort daarna wordt de trein naar onafhankelijkheid van Congo ingezet. Er loopt een link van Indonesië via Ghana naar Congo.”
David Van Reybrouck trekt een vergelijking: “Op het vlak van kolonisatie hebben de Nederlanders het beter gedaan dan de Belgen, op het vlak van dekolonisatie was het omgekeerd. In Congo is er geen onafhankelijkheidsoorlog geweest met 200.000 doden. Maar tijdens de koloniale tijd lag het aantal doden in Congo wél zeer hoog.”
Het mooiste Nederlands kwam van Indonesische 90-plussers
De spoken van het verleden zijn in Indonesië veel minder aanwezig dan in Congo, stelde Van Reybrouck vast. Dat heeft onder meer te maken met de taal. Jonge Indonesiërs spreken geen Nederlands meer, terwijl jonge Congolezen wel Frans spreken. “Ik heb in Indonesië een paar interviews in het Nederlands afgenomen van 90-plussers. Zij spraken het mooiste Nederlands dat ik ooit heb gehoord. Ze gebruikten een woord als “ofschoon”.
Monument voor de slachtoffers van een massamoord door Nederlandse militairen in Makassar, Indonesië
Anno 2020 is Indonesië, anders dan Congo, “een van de groeieconomieën met stijgende welvaart, maar zeer weinig aandacht voor de ecologische dimensie. Het regenwoud wordt in snel tempo gekapt. Het is om bij te wenen.”
David Van Reybrouck besluit: “Het is een interessant, dynamisch land met meer dan 250 miljoen inwoners. Na China, India en de Verenigde Staten het volkrijkste land van de wereld. En we horen er nooit wat van!”
Daar wil hij met zijn boek verandering in brengen.
“Revolusi” van David Van Reybrouck is uitgegeven bij De Bezige Bij.
Zaterdag wordt het boek voorgesteld – zonder publiek – in de Stadssschouwburg van Amsterdam , waar Matthijs Van Nieuwkerk de auteur en twee getuigen interviewt: Goos Blok, een 92-jarige veteraan die eind 1947 als dienstplichtige naar Indonesië ging en de 94-jarige Francisca Pattipilohy, een levende getuige van de koloniale, Japanse en Republikeinse tijd. De avond met theater en muziek wordt geregisseerd door Ivo Van Hove en is te volgen via livestream.
Begin volgend jaar komt er ook een driedelige documentaire over “Revolusi” op de Nederlandse zender NPO2.
