De enige moderne monarchie is geen monarchie

Netflix moet het publiek ervoor waarschuwen dat “The crown” fictie is.  Dat eiste de Britse minister van cultuur Oliver Dowden. Belachelijk, dacht ik eerst.  Tot ik zelf de serie zag. Het realisme waarmee de geschiedenis van de Britse koninklijke familie in beeld worden gebracht is inderdaad verbluffend. 

In 2013 probeerde de VRT iets vergelijkbaars met de serie “Albert II”. Hoewel mooi gemaakt en boeiend om  te zien, bleef dit toch overduidelijk toneel.  De Belgische royals werden te veel neergezet als typetjes. “The crown” daarentegen geeft je het bevreemdende gevoel dat je naar de real thing zit te kijken. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de sterke acteerprestaties. Maar ook met de wonderlijke digitale effecten, die in “Albert II” ontbraken.

Wat minister Dowden allicht vooral irriteert is dat het vierde seizoen van “The crown” erg kritisch is voor de monarchie. Veel meer dan “Albert II” legt de Netflix-reeks de structurele problemen van het erfelijke koningschap bloot.  Het systeem van de erfopvolging verschijnt in “The crown” als iets wreeds en haast onmenselijks. 

In aflevering acht zint het prins Andrew niet dat zijn huwelijk met Sarah Ferguson in de schaduw komt te staan van een politiek relletje tussen het Paleis en premier Margaret Thatcher. Maar een onbehouwen kroonprins Charles confronteert zijn broer met de pijnlijke realiteit. Jij bent niet meer dan een figurant, bijt hij hem toe. 

Andrew is “slechts” het derde kind van Elizabeth en op dat moment de vijfde in lijn voor de troonsopvolging.  Naast de koningin zijn het Charles, Diana en hun twee kinderen die steeds meer met de media-aandacht gaan lopen.

De leden van de koninklijke familie zijn als planeten die rond de zon wentelen. Sommige staan er dicht bij en baden in het licht van de koninklijke zon, anderen staan er ver van af en zijn nauwelijks zichtbaar. Maar de zon baart voortdurend nieuwe planeten, die de bestaande wegduwen. Prinses Margaret staat als zus van koningin Elizabeth eerst in het centrum. Als Elizabeth zelf kinderen krijgt, dan verschuift Margaret geleidelijk naar de rand van het systeem. Ze kan daar moeilijk mee overweg en wordt depressief. 

Het doet denken aan prins Laurent bij ons. Men heeft vaak de neiging om meewarig te doen over het “geval” Laurent, als het product van een ongelukkige samenloop van omstandigheden. In werkelijkheid is Laurent vooral het slachtoffer van het systeem. Hij wordt steeds meer naar de marge van het koninklijke planetenstelsel geduwd, maar blijft er anderzijds wel deel van uitmaken, en kan geen normaal leven leiden.

Dat droevige lot staat ook de twee broers en zus van onze kroonprinses Elizabeth te wachten. Vandaag is het nog groot nieuws (toch voor de VRT) dat prins Emmanuel saxofoon speelt op het nieuwjaarsconcert van de koning. Maar de dag dat zijn zus Elizabeth zelf huwt en kinderen krijgt zal dit nieuwe koninklijke kerngezin alle aandacht opslorpen. Emmanuel zal onvermijdelijk wegdeemsteren als een onbetekenend nevenpersonage.  Men kan enkel maar hopen dat hij een sterk genoeg karakter heeft om daarmee om te kunnen gaan en geen nieuwe Laurent te worden.  

Het koninklijk Huis wordt in “The crown” ook geportretteerd als een in zichzelf besloten parallelle werkelijkheid. Balmoral Castle doet denken aan Zweinstein uit Harry Potter, en niet enkel omdat beiden zich in Schotland situeren. 

Als premier Thatcher gaat logeren op Balmoral komt ze terecht in een toverwereld met bizarre regels en geplogenheden. De eerste minister fungeert als de verbinding tussen dat onwezenlijke koninklijke universum en de werkelijkheid. 

Precies zoals dat het geval is in het eerste hoofdstuk van “Harry Potter en de Halfbloed Prins”, waar de Britse premier het menselijke aanspreekpunt is voor de buitenwerkelijke minister van Toverkunst (een scene die de film jammer genoeg niet heeft gehaald). 

De royals lachen Thatcher achter haar rug uit, omdat ze zich zo onwennig voelt op Balmoral Castle. Uit hun optreden spreekt een enorm dédain voor de politici. Koningin Elizabeth is meer op haar gemak bij de dictators die aan het hoofd staan van de Gemenebestlanden, dan bij haar eigen democratisch verkozen eerste minister. 

Ze kijkt neer op de kruideniersdochter die Thatcher was, en voelt zich moreel superieur. Ze konkelt subtiel tegen de democratisch gelegitimeerde premier. 

Een beetje zoals koning Albert bij ons, die in zijn kerstboodschap van 2012 – zij het wel niet zo subtiel – de N-VA de levieten dacht te moeten lezen. Maar het dient gezegd, koning Filip is er vooralsnog in geslaagd om zijn natuurlijke aversie voor de Vlaams-nationale “populisten” te bedwingen. Ook in zijn jongste kersttoespraak bleef hij politiek mooi op de vlakte.

Dat is natuurlijk ook een kwestie van overleven. De monarchie moet mee zijn met haar tijd, moet “moderner” worden, hoor je in “The Crown”.  Maar de enige moderne monarchie is geen monarchie. Daarvan lijken de royals zelf zich nog het meest bewust. Hun voornaamste bekommernis is niet de natie, of het algemeen welzijn, of de democratie, maar wel de monarchie zelf. De hele koninklijke machinerie is er vooral op gericht om zichzelf in stand te houden, om een aantal premoderne privileges te handhaven in de moderne en postmoderne tijd. 

De monarchie kun je dan ook zien als een institutioneel perpetuum mobile.   De leden van de koninklijke familie gebruiken hun voorrechten om zichzelf te promoten en geliefd te maken, zodat niemand die voorrechten in twijfel durft te trekken. Dat verklaart waarom het zo lastig is om af te geraken van een monarchie. 

Uiteindelijk is het niet zo moeilijk voor een koning of een koningin om populair te zijn. Het volstaat om geen potten te breken en af en toe uit te pakken met schattige familiekiekjes. Er dienen zich constant opportuniteiten aan om op een sympathieke wijze in beeld te komen, zoals vandaag de coronacrisis. Dat alles wordt bedacht door een legertje duurbetaalde raadgevers, die beslist niet dom zijn. En als de journalisten het paleis mogen betreden, dan laten ze wat graag hun kritische zin achter in de vestiaire. 

In principe kan het parlement de monarchie gewoon schrappen uit de Grondwet. Maar de kans dat dit op een goede dag ook effectief gebeurt, na een sereen debat, is onbestaande. De geschiedenis leert dat monarchieën niet op die manier aan hun einde komen. Dat gebeurt enkel na een revolutie of een regimewissel. 

In nogal wat Europese landen werd de koning de laan uitgestuurd na de Tweede Wereldoorlog. België heeft toen een gouden kans gemist om een Republiek te worden, en dan nog wel door toedoen van de Vlamingen. Een splitsing van België zou een nieuw historisch breukmoment kunnen zijn dat bedreigend is voor de monarchie. Geen wonder dat het Belgische koningshuis zo gehecht is aan de eenheid van het land.