Kunnen Belgen jarenlang conflict over water van de Nijl oplossen? Onderzoekers bedenken plan voor Grote Renaissancedam

Ethiopië kende de afgelopen twintig jaar een sterke economische groei, maar de helft van de bevolking heeft nog altijd geen elektriciteit. Daarom begon het land tien jaar geleden met de bouw van een gigantische stuwdam, 170 meter hoog en bijna 2 kilometer lang. Het wordt de  grootste waterkrachtcentrale van Afrika en moet stroom leveren aan minstens 100 miljoen mensen, in Ethiopië en daar buiten.

De dam ligt op de Blauwe Nijl, net vóór die Soedan binnenstroomt (zie kaart onder). Daar vloeit de Blauwe Nijl samen met de Witte Nijl om dan naar Egypte te stromen. 

De Renaissancedam is nu zo goed als af en kan vanaf volgend jaar stroom beginnen te leveren. Dan moet wel begonnen worden met het vullen van het gigantische stuwmeer. 

Bekijk hier enkele beelden van de Renaissancedam (en lees voort onder de video):

Soedan en Egypte zijn niet zo blij met de dam. “Het grootste probleem is dat Ethiopië het water van de Nijl controleert, eenmaal de Renaissancedam operationeel is”, zegt Sebastian Sterl (VUB en KU Leuven), hoofdauteur van de studie (zie onder). “Ethiopië kan de kraan dichtdraaien en daar zijn Soedan en Egypte als de dood voor.” 

Vooral Egypte is voor z’n landbouw en economie bijna helemaal afhankelijk van de Nijl, en heeft altijd de controle gehad. De drie landen zijn nu al tien jaar aan het onderhandelen over hoe het nu verder moet, maar die gesprekken zijn deze week voor de zoveelste keer afgesprongen. 

Beluister hier een bijhorende gesprek met Sebastian Sterl in “De wereld vandaag” op Radio 1 (en lees voort onder de audio):

De spanning loopt zo hoog op dat Egypte deze week zinspeelde op een militaire tussenkomst. Sommige waarnemers vrezen voor een oorlog om water.

Een belangrijk aspect van het probleem is het seizoensgebonden karaker van de Blauwe Nijl. Die heeft een onregelmatig debiet. Tijdens het regenseizoen stroomt er veel water naar Soedan en Egypte, tijdens de droge maanden zeer weinig. 

De Renaissancedam zal daarom werken met een enorm reservoir dat groot genoeg is om alle water tijdens de piekmaanden op te vangen. Tijdens de droge maanden kan Ethiopië dan water laten weglopen, zodat het hele jaar door evenveel elektriciteit wordt geproduceerd. 

“De Nijl verliest dus haar natuurlijke stroming en krijgt dus een constant debiet” verduidelijkt Sterl. “Egypte en Soedan willen niet dat Ethiopië zoveel controle krijgt.”

De groep Belgische en Duitse onderzoekers onder leiding van Sterl ziet een oplossing in het massaal inzetten van zonne- en windenergie als aanvulling op de waterkracht van de Renaissancedam.

“Je kan de Nijl op die manier z’n seizoensgebonden debiet teruggeven”, verduidelijkt Sterl. “Tijdens de droge maanden houd je het water in het reservoir en maak je stroom met zon en wind. Tijdens de natte maanden – als er minder zon en wind is – laat je het reservoir gecontroleerd leeglopen.” 

Klimaatprofessor Wim Thiery (VUB), die meewerkte aan de studie: “Op die manier krijgen Soedan en Egypte hun vertrouwde debiet terug en is het voor hen alsof Ethiopië maar een stuwdam met een klein reservoir heeft geïnstalleerd. Ethiopië behoudt ook de voordelen van de dam.”

Sterl vult aan: “Als de drie landen een gezamenlijk elektriciteitsnet uitbouwen, is deze oplossing voor allen een win-win-winsituatie, hebben wij berekend. Alle landen zullen daardoor goedkopere en constantere energie hebben en zullen elkaar niet tegenwerken.”

Maar Ethiopië kan de kraan toch nog altijd dichtdraaien? “Ja,” zegt Sterl, “maar het heeft daar geen baat bij en zal dat dus niet doen.”

Bekijk hier een bijhorende reportage uit “Het Journaal” over de oplossing die de Belgische onderzoekers naar voren schuiven (en lees voort onder de video):

In elk geval hebben de auteurs hun studie doorgespeeld aan Belgische en Europese diplomaten. Die laatsten zijn betrokken als waarnemer bij de onderhandelingen, maar is gevraagd een actievere rol te spelen. Op die manier zou deze studie op tafel kunnen belanden. 

“Dit is de eerste studie die het water- en energievraagstuk combineert. We hopen dat de onderhandelaars hiermee aan de slag gaan, want de hele regio zou hier baat bij kunnen hebben”, aldus Sterl.

Maar het blijft theorie en de geopolitieke realiteit is toch even anders, beseffen ook de onderzoekers. Langdurige samenwerking op vlak van energie en waterbevoorrading is moeilijk in een onstabiele regio als de Hoorn van Afrika. 

De tijd voor een oplossing dringt wel, want het regenseizoen komt eraan en dan zal Ethiopië het reservoir beginnen te vullen. “Dat zal vier tot zeven jaar duren en ligt heel gevoelig, want tijdens die periode zal er minder water naar Soedan en Egypte stromen”, zegt Sebastian Sterl. “Het is dus belangrijk dat er snel een oplossing komt.”

Maar net dat is een zeer heikel punt in de onderhandelingen: de snelheid waarmee Ethiopië het reservoir vult. “Daar hebben wij geen oplossingen voor,” geven de onderzoekers toe, “onze studie gaat over de waterhuishouding op lange termijn.”